TRIỆU PHẬT HẬT MẪU
Triệu Phật Hật mẫu là mẹ của Huyện Lệnh huyện Trung Mâu, tên Phật Hật làm phản ở Trung Mâu. Theo luật pháp nước Triệu, xúi giục làm phản bị xử tử, tịch thu toàn bộ gia sản. Khi mẹ của Phật Hật bị luận tội, bà nói: “Thiếp không đáng bị xử tội chết”. Viên quan xử án hỏi tại sao, bà nói: “Hãy thông báo cho Chúa Thượng giùm thiếp. Thiếp sẽ nói, nếu như nói không thông thì có chết cũng đành”. Viên quan xử án báo lại cho Triệu Tương Tử, Tương Tử ra hỏi tại sao, mẹ Phật Hật nói: “Không gặp được Chúa Thượng thì thiếp không nói”. Thế là Tương Tử tiếp kiến và hỏi bà: “Sao bà không đáng bị xử tội chết?”. Mẹ của Phật Hật nói: “Sao thiếp lại đáng tội chết?”. Tương Tử bảo: “Con trai bà làm phản”. Mẹ Phật Hật nói: “Con trai làm phản. Sao mẹ lại bị xử tội chết?”. Tương Tử nói: “Mẹ không giáo dục tốt con cái, cho nên con trai mới làm phản. Tại sao người mẹ không đáng bị xử tội chết?”. Mẹ Phật Hật nói: “Chúa thượng muốn giết thiếp mới cố ý nói thiếp không dạy bảo con trai. Thiếp đã tận hết trách nhiệm. Con trai thiếp làm phản là do Chúa Thượng. Thiếp nghe nói khi nhỏ con ngạo mạn vô lễ là tội của mẹ. Sau khi lớn lên không đem hết sức ra phục vụ đất nước là tội của cha. Con của thiếp nhỏ thì không ngạo mạn, khi lớn đã dốc sức phục vụ đất nước, thiếp có trách nhiệm gì! Thiếp nghe nói con còn nhỏ là con, sau khi trưởng thành là bạn bè. Nếu như chồng chết thì người mẹ phải theo con. Con trai là do thiếp sinh ra, do thiếp nuôi dưỡng, nhưng làm quan là do Chúa Thượng chọn lựa, do Chúa Thượng sắp xếp. Theo lý mà nói, con trai của thiếp là bề tôi của Chúa Thượng chứ không phải là con trai của thiếp. Chỉ có thể nói Chúa Thượng có bề tôi làm phản chứ thiếp không có con làm phản. Như vậy xem ra thiếp không có tội gì!”. Triệu Tương Tử nói: “Bà nói rất hay, xem ra Phật Hật làm phản là tội của Quả Nhân”, thế là tha cho mẹ của Phật Hật.
Bậc quân tử nói một lời nói của mẹ Phật Hật đã gợi ý cho Triệu Tương Tử cái đức là không vì hành vi của con trai mà trút giận sang người mẹ, do đó mà mình được miễn tội”.
Kinh Thi có câu: “Ký kiến quân tử, ngã tâm tả hề” (Quân tử nay đã gặp rồi, Làu làu chẳng bợn thảnh thơi tấc lòng) là có ý này.
Có thơ khen rằng: Phật Hật ký bạn, kỳ mẫu nhiệm lý, tương tựu ư luận, tự ngôn Tương Tử, trần liệt mẫu chức, tử trưởng tại quân, Tương Tử thuyết chi, toại thích bất luận.
(Tạm dịch: Phật Hật làm loạn. Mẹ theo tình lý, lý luận với Vua, liệt kê trách nhiệm người làm mẹ, sau khi con lớn trách nhiệm do Vua. Tương Tử nghe xong cảm thấy có lý, bèn tha cho không luận tội nữa).
CÁC CÂU CHUYỆN KHÁC TRONG QUYỂN 6 – BIỆN THÔNG TRUYỆN
LIỆT NỮ TRUYỆN
