LỖ NGHĨA CÔ TỈ
Lỗ nghĩa cô tỉ là người phụ nữ sống ở nơi thôn quê nước Lỗ. Khi nước Tề đánh đến vùng thôn quê của nước Lỗ thì thấy có một người phụ nữ bế một đứa bé, tay dẫn một đứa bé khác. Khi quân đội sắp đuổi đến nơi thì người phụ nữ bỏ đứa bé đang bế trên tay xuống rồi bế đứa bé đang dắt lên rồi chạy lên trên núi. Đứa bé bị bỏ lại chạy theo sau kêu khóc. Người phụ nữ cứ chạy thẳng mà không quay lại. Vị Tướng nước Tề hỏi đứa bé: “Người chạy phía trước có phải là mẹ của cháu không?”. Đứa bé đáp: “Đúng vậy!”. Lại hỏi đứa bé rằng: “Người mà mẹ cháu bế là ai?”. Đứa bé đáp: “Cháu không biết ạ”. Thế là vị Tướng nước Tề đuổi theo người phụ nữ, binh lính có người chuẩn bị bắn cung tên giết người phụ nữ, nên lớn tiếng hô to: “Dừng lại! Nếu không dừng lại sẽ bị bắn”. Người phụ nữ quay lại. Vị tướng nước Tề hỏi đứa bé mà người phụ nữ bế là ai, đứa bỏ lại là ai. Người phụ nữ đáp: “Đứa bé được bế là con của anh trai tôi, đứa bé bị bỏ lại là con của tôi. Khi thấy binh lính đến, sức của tôi không thể cùng bảo vệ cho hai đứa bé, cho nên mới bỏ đứa con của tôi”. Vị Tướng nước Tề hỏi: “Con cái mà nói là người thân nhất của mình, là người mà trong lòng yêu thương nhất. Hiện nay, cô vứt bỏ con mình mà bế con của anh trai để chạy trốn. Vì sao lại như vậy?”. Người phụ nữ đáp: “Yêu quý con trai của mình là tình riêng, yêu quý con của anh trai là nghĩa chung. Vứt bỏ nghĩa chung mà thiên lệch tình riêng, để cho con trai của anh chết, con trai của mình sống, tốt thì có tốt nhưng như vậy Vua nước Lỗ sẽ không tiếp nhận tôi, các quan sẽ không bằng lòng cung cấp nuôi dưỡng tôi, nhân dân cũng sẽ không giao tiếp với tôi. Giả sử như vậy thì tôi không có nơi dung thân, không có nơi để dừng chân. Mất đi con trai mình, tất nhiên là làm tôi đau lòng, nhưng so với chính nghĩa thì điều này có là gì? Cho nên tôi mới nhẫn tâm bỏ lại con trai mình mà giữ lấy chính nghĩa, không để cho người khác thấy nước Lỗ chúng tôi không có chính nghĩa”.
Sau khi nghe người phụ nữ nói xong, vị Tướng nước Tề bèn án binh bất động, dừng lại và sai người báo với Vua Tề rằng: “Không thể công đánh nước Lỗ, chúng thần vừa vào đến biên giới nước Lỗ, phụ nữ nơi rừng núi đều biết giữ tiết tháo, thực thi chính nghĩa, không lấy tình riêng mà hại đến chính nghĩa, huống hồ là các sĩ đại phu! Nay thần thỉnh cầu được lui binh”. Vua Tề chấp thuận. Vua nước Lỗ biết được việc này bèn ban cho nàng trăm súc vải vóc và gọi nàng là Nghĩa Cô Tỉ. Công chính mà thành tín, quả đoán mà chính nghĩa. Giữ vững chính nghĩa là việc vô cùng quan trọng, cho dù là một người phụ nữ ở dân gian, đất nước còn có thể nương tựa, huống hồ có thể dùng lễ nghĩa để quản trị đất nước!
Kinh Thi có câu: “Hữu giác đức hạnh, tứ quốc thuận chi” (Hễ có đức sáng soi thẳng thắn, nước bốn phương đều hẳn thuận theo) là có ý này.
Có thơ khen rằng: Tề quân công Lỗ, Nghĩa Cô hữu tiết, kiến quân tẩu sơn, khí tử bão điệt, Tề tướng vấn chi, hiền kỳ suy lý, nhất phụ vi nghĩa, Tề binh toại chỉ.
(Tạm dịch: Quân Tề đánh Lỗ, Nghĩa Cô giữ nghĩa, nhìn thấy binh lính, bèn chạy lên núi, bỏ con bế cháu. Tướng Tề hỏi đến, suy theo lý lẽ biết là người hiền, vì một người phụ nữ có nghĩa mà nước Tề lui binh).
CÁC CÂU CHUYỆN KHÁC TRONG QUYỂN 5 – TIẾT NGHĨA TRUYỆN
LIỆT NỮ TRUYỆN
