LỖ KIỀM LÂU THÊ (VỢ CỦA KIỀM LÂU NƯỚC LỖ)
Lỗ Kiềm Lâu thê là vợ của tiên sinh Kiềm Lâu nước Lỗ. Sau khi tiên sinh mất, Tăng Tử và môn nhân đến phúng viếng. Người vợ ra tiếp đón. Tăng Tử tiến lên cúng vái, thấy thi thể của tiên sinh dưới song cửa, đầu gối trên hòn gạch chưa nung, nằm trên cỏ rơm, áo vải gai xộc xệch, trên mình phủ cái chăn vải thô, không che kín đầu và chân. Nếu như che đầu thì chân thò ra, còn nếu che chân thì đầu lại lộ ra. Tăng tử nói: “Để lệch cái chăn thì có thể che được hết”. Người vợ bảo: “Lệch mà có thừa không bằng ngay mà không đủ. Lúc sinh thời tiên sinh chỉ vì tính ngay thẳng mới đến nước này, khi sống không lệch, khi chết lại đắp chăn lệch thì chắc không hợp ý tiên sinh”.
Tăng Tử nghe xong không nói gì được nữa. Sau chỉ hỏi dùng chữ gì để đặt tên thụy cho tiên sinh. Người vợ đáp: “Lấy chữ Khang để đặt tên thụy”. Tăng Tử nói: “Lúc tiên sinh còn sống, ăn không đủ no, áo không che hết mình, sau khi chết tay chân cũng che không hết, bên cạnh không có rượu thịt để cúng. Khi sống không được hưởng thụ, khi chết không được vinh dự. Sao có thể vì đặt tên thụy là Khang mà cảm thấy vui!”. Người vợ đáp: “Ngày xưa Vua chuẩn bị cho tiên sinh làm chính sự, để tiên sinh giữ chức Tể tướng, nhưng tiên sinh cáo từ không làm. Đây có thể nói là tiên sinh có thừa cái quý. Vua từng ban cho tiên sinh lương thực 30 chung, tiên sinh cũng khước từ không nhận. Đây có thể nói là có thừa cái phú. Tiên sinh lấy mùi vị tầm thường của thiên hạ làm ngon ngọt, lấy địa vị thấp hèn để an thân, không bởi nghèo hèn mà buồn rầu, cũng không vì phú quý mà vui mừng. Cầu nhân được nhân, cầu nghĩa được nghĩa. Đặt tên thụy cho tiên sinh là Khang, chẳng phải vô cùng thích hợp sao!”. Tăng Tử khen rằng: “Chỉ có người chồng như thế mới có được người vợ như thế”.
Bậc quân tử nói vợ của Kiềm Lâu có thể sống thanh bần đạo hạnh. Kinh Thi có câu: “Bỉ mỹ thục cơ, khả dĩ ngộ ngôn” (Kìa người thục nữ đẹp tài, cùng nàng nói chuyện hiểu ngay tấc lòng) là để nói ý này.
Có thơ khen rằng: Kiềm Lâu ký tử, thê độc chủ tang, Tăng Tử điếu yên, bố y cát khâm, an tiện cam đạm, bất cầu phong mỹ, thi bất yểm tế, do thụy viết Khang.
(Tạm dịch: Khi Kiềm Lâu mất, vợ chủ trì tang sự, Tăng Tử phúng viếng, nhìn thấy áo gai chăn thô, vui đời nghèo khổ, không ham giàu có, tuy chăn che không hết thân, vẫn đặt tên thụy là Khang).
CÁC CÂU CHUYỆN KHÁC TRONG QUYỂN 2 – HIỀN MINH TRUYỆN
LIỆT NỮ TRUYỆN
